1. roma şairi vergiliyə dünya şöhrəti qazandıran, e.ə 29-19-cu illər arasında yazılmış milli dastan(poema)...rəvayətə görə, oktavian avqust uzun zamandan bəri belə bir milli dastanın yazılmasını nəzərdə tutmuş və bu mövzunu bəzi saray şairlərinə təklif etmişdir...mövzunun məsuliyyəti, respublikaya qarşı mütləqiyyətin (imperiyanın) tərənnümü bir çox şairlərin cəsarətini qırmışdı...lakin mövzu öz mahiyyəti və siyasi məqsədilə vergilini cəlb edir...o, 29-cu ildə əsəri yazmağa başlayır...vegrilinin qədim tədqiqatçısı olan donatın rəvayətinə görə, şair ilk əvvəl əsəri nəsrlə yazmış, sonralar nəzmə çəkmişdir...əsər, 19-cu ildə vergilinin ölümündən sonra tam şəkildə bitməmiş qalmışdır (vergili haqqında modernist romanın ən böyük təmsilçilərindən avstriya yazıçısı herman brox "der tod des vergil-vergilinin ölümü" romanını yazmışdır)...vergili dostlarına əsəri yandırmalarını vəsiyyət etsə də, dostları bu vəsiyyəti yerinə yetirməyərək onu nəşr etdirmişdir...
indiki vəziyyətdə poema on iki nəğmədən ibarətdir...dastan troya müharibəsinin bitməsi və troyanın süqutundan dərhal sonra başlayır...dastanın qısa məzmunu illiada da adı keçən troyalı qəhrəman eney və sağ qalan digər troyalıların italiyaya gəlmələrini, yolda qarşılaşdıqları fəlakətlər, karfagen kraliçası didona və eneyin eşqi, eneyin vətən sevgisi uğruna didonadan imtina etməsi, didonanın bu dərdə dözməyib intihar etməsi və.s kimi hekayələrdən ibarətdir...
milli bir dastan kimi eneidanı sıx-sıx "illiada" və "odisseya" ilə müqayisə edirlər...hətta bir sıra aydın, zahiri oxşarlıqlara əsaslanaraq belə bir nəticəyə gəlirlər ki, eneida orjinal olmaqdan ziyadə təqlidi bir əsərdir...lakin bu nəticə yanlışdır..."illiada" və "odisseya" xalq yaradıcılığı, xalq ədəbiyyatının məhsulu olduğu halda (homerin kimliyi, tək bir şair mi yoxsa şairlər tərəfindən yazılması və. s kimi mübahisəli məsələlər nəzərdə tutularaq), eneida müəyyən siyasi-ictimai şəraitdə yaşayan, onun tələbləri ilə ilhamlanan, müəyyən estetik qayda-qanunlarla yaradıcılığına yanaşan bir şairin əsəridir..."illiada" və "odisseya" xalq ilhamı kimi, sözün tam mənasında, azad idi...vergili dövrün ədəbi-bədii tələblərinə istiqamət verərək özü şəxsən bu qanunlara nümunə göstərməli idi...ona görə əsərin kompozisiyası, klassisizm poeziyası qanunlarına uyğun olaraq məntiqi və simmetrikdir...dastanın qəhrəmanları da qədim yunan dastanlarının qəhrəmanlarından fərqlənir..."illiada"nın qəhrəmanları cəld, çevik, energiyalı, yüksək cismani qüvvəyə malik, cüssəli, geniş gövdəli qəhrəmanlardır...halbuki eney, yupiterin (zevsin roma panteonunda teolojik onomasiologiyaya uğramış adı) iradəsilə və bir növ ilahi iradənin bir vasitəsi kimi hərəkət edir...alberto manguel, "homer's the iliad and the odyssey: a biography" adlı əsərində yuxarıda qeyd etdiyim məsələyə bağlı homerin "illiada" və "odisseya"nın qəhrəmanlarındakı davranış müxtəlifliyinin vergili tərəfindən "olduqca sadələşdirildiyini" vurğulayır...lakin bu qeyd olunan obrazların qüsursuzluğu, mutiliyi və sadəliyi sadəcə kraliça didonanın obrazı və onun hekayəsi xaricində mövcuddur...vergilinin kraliça didonası eneydən daha zəngin və ixtilaflı xarakterə sahib yaddaqalan dolğun obrazdır...